quarta-feira, 30 de maio de 2012

Biblioteca grega básica: Os exipcios


Até a campaña de Napoleón a principios do século XIX, Europa non tiña máis datos sobre o antigo Exipto que este libro, o segundo dos nove que conforman as Historias de Heródoto de Halicarnaso, o primeiro historiador europeo. Libro breve e de lectura amena, chea de curiosidades que che sorprenderán como ao propio autor hai máis de 2.500 anos.  Deixo a sinopse da editorial Gredos:

Heródoto fue, además de un gran narrador, un incansable investigador que sentó las bases para el nacimiento de una nueva ciencia, así como las de un género literario. Vivió en el siglo V a.C., un periodo agitado de la historia de Grecia, pero eso no le impidió viajar por todo el Mediterráneo oriental para conocer las civilizaciones que lo habitaban. Una de las que más le interesó fue la del antiguo Egipto, un pueblo que dependía del gran Nilo y que desarrolló una deslumbrante cultura cuyo atractivo le sedujo de inmediato. Tras una descripción geográfica del país vertebrado por el Nilo y un análisis de las costumbres y tradiciones egipcias elaborado a partir de lo que vio con sus propios ojos, el historiador de Halicarnaso se adentra en la historia de Egipto desde su origen y sus primeros gobernantes hasta llegar a las puertas de la invasión persa impulsada por Cambises, pasando por la relación del país con el ciclo troyano o la construcción de las majestuosas pirámides de los faraones.

domingo, 27 de maio de 2012

O Paladio

Casandra agarrada ao Paladio, dentro do camarín da deusa.
Conta Apolodoro no Epítome (V, 22) que “Ajax da Lócrida, vendo a Casandra agarrada á imaxe de madeira de Atenea, violouna, por iso din algúns que a imaxe olla para o ceo”. Plantéxasenos logo un problema: polo que sabemos as estatuas dos deuses eran de bronce e de pedra, e mesmo de ouro e marfil no caso da Atenea Partenos e do Zeus de Olimpia, obras de Fidias. Que é isto dunha imaxe de madeira –en grego ξόανον- á que a sacerdotisa troiana se agarra para que a protexa ante o inevitábel?
As estatuas máis antigas e máis veneradas eran imaxes portátiles de madeira, con adornos móbiles: vestido, manto, casco, coroa, armas, etc. Posibelmente moitas fosen pedazos de madeira troncocónicos con cabeza e mans talladas, sobre os que se colocaban os paramentos. A madeira coa que estaban feitas tiña moitas veces unha orixe divina. En Samos, por exemplo, dicíase que o ξόανον de Hera estaba feito cunha táboa caída do ceo.
Detalle dos paramentos da imaxe: peplo e armas.
Estas eran as imaxes que se sacaban nas procesións e as que os beatos dirixían as súas oracións. En Atenas, o ξόανον de Palas Atenea, non se custodiaba no Partenón, senón no Erecteion, lugar dos cultos máis primitivos da cidade: Atenea, Poseidón e Erecteo, mítico rei de Atenas. Alén diso tamén había alí un pozo de agua salgada, unha oliveira, froitos da disputa de Atenea e Poseidón pola Ática, e unha serpe sagrada.

Nesta pintura romana a imaxe parece unha simple talla de madeira.
O Paladio, ou sexa, o ξόανον de Palas Atenea, dicíase que fora consagrado por Cécrope, outro rei mítico, no Erecteion e que caíra alí mesmo do ceo. Na honra desta imaxe celebrábanse anualmente as Plinterias, de πλύνω “lavar”, na que a estatua de madeira era desprovista dos seus enfeites: vestido e armas, e estes lavados. Hai que pensar que a masiva afluencia de público, o fumo do incenso, o pó e os insectos manchaban as vestiduras e ornamentos. Durante o tempo que a estatua estaba “espida” non era posíbel vela e o día era considerado nefasto. Cada catro anos éralle ofrecido un vestido -πέπλος- novo, tecido polas mozas atenienses.

Erecteion (Acrópole de Atenas)
Non conservamos nada do ξόανον de Palas Atenea do que estamos a falar, no entanto  si temos imaxes da pintura sobre vasos, pintura parietal romana e moedas que representan outro Paladio, se callar o máis famoso: a estatua de madeira de Atenea de Troia, levada despois da guerra a Roma por Eneas.
Eneas co seu pai nos ombros e co Paladio na dereita.

segunda-feira, 21 de maio de 2012

Ciencias vs. Letras

Acostuma o persoal a crer -e asi están deseñados os plans de estudo- que o saber debe dividirse en Ciencias e Letras. Por cima diso paira a idea de que os alumnos de Ciencias son sempre mellores que os de Letras, que escollen esta opción por ser “de estudar”,  máis fácil e para cerebros menos dotados. A sociedade tamén outorga ao estudo das Ciencias a calidade excepcional de útil, e estou seguro que no insconsciente colectivo subxacen tamén os adxectivos moderno e práctico. Ben, pois todo isto é falso, polo menos se falamos do Bacharelato.
As materias de estudo no instituto, sexan estas que que foren, son propedéuticas, ou sexa, preparan o cerebro para estudos superiores, e non hai materias máis úteis, modernas ou prácticas que outras: a Física ou a Matemática son materias antiquísimas, desenvolvidas por señores como Tales ou Pitágora que falaban, como non, grego.
O instituto ten como vantaxe sobre a educación primaria e a obrigatoria o estudo serio de materias intemporais e eternas, ao fin e ao cabo todos puxemos na escola primaria unha lentella ou un garavanzo para velos medrar e vós  superastes a ESO (eu, grazas á miña idade non fun vítima d’ESO) estudando pouco ou nada. Agora é momento de poñer a madurar esas cabeciñas.
Moitos de vós vai seguir agora estudos de bacharelato e de novo seredes vítimas do pensamento colectivo de que as Ciencias teñen máis saída. Pode ser, iso tamén se dicía no meu tempo. Eu escollín a opción de letras, fixen a carreira que me gustaba e teño o privilexio de traballar no que me gusta. Isto non pode dicilo todo o mundo.
É evidente que tal como é o noso sistema educativo non se permite, por exemplo, acceder a Medicina coa opción de Letras. Non sei, pola contra, se se permite cursar Filoloxía tendo sido alumno de Ciencias. En todo caso iso non me importa nada, e bo lle sería aos médicos saber que dismenorrea son tres palabras gregas que significan “mal funcionamento do ciclo menstrual” ou aos biólogos que estafilococo son unha bacterias con forma de “racimo de uvas”.
Hoxe unha alumna, vítima da ESO, díxome que, claro, estudar Latín aínda menos mal, porque é a base da nosa lingua, pero estudar Grego... E eu contesteille, se o Latín é a base, o Grego é a masa da que todo o saber está feito. E tamén e verdade que en dous anos de bacharelato só é posíbel vislumbrar parte de tan magnífico mundo. Non sei se a convencín, tampouco creo que escolla Grego no bacharelato.
Isto non é un ataque contra as Ciencias, é unha defensa das Letras, que mellor lle iría ao mundo se o persoal tivese maior formación en Música, Ética, Filosofía, Historia, Arte, Grego, Latín e Literatura, ou sexa, esas materias fáciles  e de chapar. Curiosamente son os saberes que falan do ser humano, por iso se chaman Humanidades, e nós, que eu saiba, somos seres humanos. Claro que se tivésemos rodas ao mellor eramos autocarros.

domingo, 20 de maio de 2012

Historias de Grecia

Canta razón segue a ter Melina Mercuri corenta anos despois: Grecia segue a estar en mans de potencias estranxeiras. Na altura da súa independencia (1830) eran Rusia, Inglaterra e Francia, durante a Segunda Guerra Mundial foi ocupada pola Alemaña nazi, agora chámanse Fondo Monetario Internacional, Débeda Soberana, etc. Unha nación chamada á resistencia desde que existe. E diso xa vai para 3.000 anos. Tede por seguro que continuará a existir.

   Ser griego es una soberbia maldición. Para un número sorprendentemente elevado de personas significa que construiste personalmente la Acrópolis, que creaste Delfos, el teatro, y que engendraste el concepto de democracia. La verdad es que eres pobre, gran parte de tu pueblo no sabe leer y los raros momentos en que saboreaste la democracia y la independencia fueron rápidamente borrados por la acción de los protectores extranjeros y de sus cómplices griegos.
   Es irritante advertir cuán poco sabe el mundo sobre la historia de Grecia. La mayoría de las personas te hablan como si Pericles hubiese muerto anteayer y como si Esquilo aún continuase escribiendo teatro. Si de pascuas a ramos te encuentras con alguien que sabe que en 1821, después de cuatrocientos años de ocupación turca, los griegos se alzaron contra sus opresores, lo más probable es que ese alguien sea un inglés. Y sucede que lo sabe sólo porque Lord Byron vino a luchar a nuestro lado y escribió hermosos poemas sobre los griegos.
   Después de seis años de terrible lucha, el turco fue abatido y Grecia fue libre. ¿Libre? Se trata de un eufemismo. Porque entonces se estableció una regla que aún subsiste. La del poder protector.
MELINA MERCURI, Nací griega II.
Traducción de Ángela Pérez. Círculo de Lectores, 1973

quinta-feira, 17 de maio de 2012

A chama olímpica


Acaba de acenderse a chama no antigo santuario de Olimpia, para agora percorrer Grecia e ser transportada a Londres para a celebración dos Xogos. Este ritual non é antigo, foi introducido na época moderna. Non sei ata que punto son verídicas as danzas, o que si é verdade é que o público está situado na pista e os actores e bailarinos actúan no que foron os asentos do antigo estadio. A "sacerdotisa" realiza unha plegaria aos deuses clásicos. Sempre é agradábel escoitar o grego, lingua aberta e clara, sen afectacións de pronuncia nin cousas parecidas.

quarta-feira, 16 de maio de 2012

Hipatia de Alexandría: dúas visións

Hipatia in A Escola de Atenas de Rafael
Dous retratos da protagonista do filme de Amenábar, Ágora (2009). Nin cen anos separan os dous textos, no entanto o mundo xa mudara e mudaran tamén as opinións dos homes.

Hubo una mujer en Alejandría llamada Hipatia, hija del filósofo Teón, que realizó tales logros en literatura y ciencia, que sobrepasó a todos los filósofos de su propio tiempo. Habiéndose formado en las ideas de Platón y Plotino, explicaba los principios de la filosofía a todos sus oyentes, muchos de los cuales venían de muy lejos para recibir sus enseñanzas.
Como muestra de autocontrol y sencillez de maneras, que adquirió como consecuencia de cultivar su mente
, solía no poco frecuentemente aparecer en público frente a los magistrados. Nunca se sintió intimidada por acudir a una asamblea de hombres. A causa de su extraordinaria dignidad y virtud, todos los hombres la admiraban sobremanera. Cayó víctima de las intrigas políticas que en aquella época prevalecían. Como tenía frecuentes entrevistas con Orestes, prefecto de Alejandría, fue proclamado calumniosamente entre el populacho cristiano que fue ella quien impidió que Orestes se reconciliara con el obispo Cirilo. Algunos de ellos, formando parte de una fiera y fanática turba, cuyo líder era un tal Pedro, la aprehendieron de camino a su casa, y arrastrándola desde su carro, la llevaron a una iglesia llamada Cesareo, donde la desnudaron completamente, y la asesinaron con “óstraka”. Después de desmembrar su cuerpo, llevaron sus restos a un lugar llamado Cinarón, y allí los quemaron. Este asunto dejó caer el mayor de los oprobios, no sólo sobre Cirilo, sino sobre toda la iglesia de Alejandría. Y seguramente nada puede haber más lejos del espíritu cristiano que permitir masacres, luchas y hechos de este tipo. Esto sucedió en el mes de Marzo durante la Cuaresma, en el cuarto año del episcopado de Cirilo, bajo el décimo consulado de Honorio y el sexto de Teodosio.

Sócrates Escolástico (s. V d.C). Historia Eclesiástica. Libro VI, capítulo 15


En aquellos días apareció en Alejandría una mujer filósofa, una pagana llamada Hipatia, y dedicaba todo su tiempo a todo tipo de magia, astrolabios e instrumentos de música, y engañó a mucha gente gracias sus estratagemas satánicas. El gobernador de la ciudad le rendía todo tipo de honores, ya que ella le había cautivado con su magia. Y él dejó de asistir a la iglesia tal y como era su costumbre... No sólo hizo esto, sino que llevó a muchos creyentes ante ella, y él mismo recibió a los paganos en su casa...
... Una multitud de creyentes en Dios se levantaron guiados por Pedro el Magistrado, y procedieron a buscar a la mujer pagana que había engañado a la gente de la ciudad y al prefecto Orestes con sus encantamientos. Y cuando descubrieron el lugar donde se encontraba, la fueron a buscar y la hallaron cómodamente sentada; habiéndola hecho descender, la arrastraron por todo el camino hasta la iglesia mayor, llamada Cesareo. Esto sucedió en los días de Cuaresma. Le arrancaron la ropa y la arrastraron por las calles de la ciudad hasta que le provocaron la muerte. La llevaron a un lugar llamado Cinarón y quemaron su cuerpo. Todo el mundo rodeó al patriarca Cirilo y le aclamaron como “el nuevo Teófilo”, ya que él había acabado con los últimos restos de idolatría de la ciudad.

Juan, Obispo de Nikiu (s. VI d.C.). Crónica 84.87-103
 

segunda-feira, 14 de maio de 2012

A crise grega

Pedro Olalla, escritor e profesor da Universidade de Atenas, que vive en Grecia hai vinte anos, fala moi clariño da situación, desmontando algúns dos tópicos negativos que os media transmiten sobre o pobo grego. A presentación é en catalán, no entanto a entrevista transcorre en español. Pedro Olalla é natural das Asturias.


O site do profesor Olalla: www.pedroolalla.com

domingo, 13 de maio de 2012

Seféris e Mercuri, un poema a Grecia

Tradución francesa dun poema de Giórgos Seféris (Nóbel de Literatura en 1963), recitado magnificamente pola actriz, cantora e Ministra da Cultura Melina Mercuri (1920-1994). O poema, cuxa título sería: "Viaxe aonde for, Grecia féreme", percorre a paisaxe grega e os seus mitos. O texto francés e o orixinal grego poden verse debaixo do vídeo. Percorre coa voz e a música o monte Pílio e os seus Centauros, Santorini, Micenas, Spetses, Poros, as prazas de Atenas ou o porto do Pireo, as imaxes van coas palabras. Simplemente fantástico. Mostra diso, as imaxes de Grecia con que acaba: cortinado de montañas, arquipélago, granito espido, o barco que avanza chámase Agonía.

quinta-feira, 10 de maio de 2012

Biblioteca grega básica: O burro de ouro

Novela romana, escrita orixinalmente en latín. No entanto gran parte das aventuras de Lucio transcorren en Grecia, concretamente na rexión de Tesalia, famosa polas súas meigas e feiticeiras... O século II d.C. é un século de fusión: gregos e romanos, exipcios, sirios, etc..., en definitiva, o mundo greco-romano. Aqui deixo a sinopse da propia editorial:

La movida y divertida historia de la transformación en asno de Lucio, un joven y acaudalado comerciante corintio, y los trances que padece hasta recobrar su forma humana constituyen el hilo argumental de El asno de oro. La novela, única muestra íntegra que poseemos de este género tardío en la literatura romana, fue compuesta en el período de madurez de su autor, Lucio Apuleyo (Madaura, norte de África, siglo II d.C.). Además de la peripecia desencadenada por la metamorfosis inicial, esta obra abierta incluye multitud de relatos insertos, en los que el elemento maravilloso, reflejo de la afición personal del autor por la magia y los cultos mistéricos (piénsese en la célebre fábula de Cupido y Psique, o en la intervención milagrosa al final de la obra de la diosa Isis, que precipita el desenlace), se hilvana con la crueldad, el escándalo e incluso el sexo explícito. Apuleyo vincula la trama de su novela a determinadas creencias mágicas y orientales muy en boga en su tiempo, si bien lo que más interesa al lector es su arte de narrador, sus dotes de observación y su capacidad retratista de una época.

quarta-feira, 9 de maio de 2012

Música para aprender: Ξεκινάει μια ψαροπούλα

Ξεκινάει μια ψαροπούλα "Sae unha dorna", cantada e interpretada ao estilo orixinal das κουμπανίες de música rebética do comezo do século XX, unha canción moi fermosa  "νησιώτικο", ou sexa, "insular ou das illas", que nos fala da saída ao mar dunha dorniña, tripulada por mozos (παληκάρια), para pescar esponxas, corais e pérolas. Unha oportunidade para coñeceres algunha illas gregas: Hidra, Kalymnos, Poros, Egina, Spetses. Visítaas na wikipedia, é só escribires o seu nome!

O verso que se repite:  απ' το γιαλό é a pronuncia moderna da frase clásica ἀπὸ τοῦ αἰγιαλοῦ, ou sexa, "desde a praia".

terça-feira, 8 de maio de 2012

Misoxinia grega: Semónides de Amorgos

A animadversión contra as mulleres é frecuente na historia da Literatura desde o comezo, pensemos na Eva bíblica, na Pandora hesiódica ou nos monstros míticos (Esfinxe, Medusa, Sereas, etc.), fonte de todas as desgrazas para os homes. Na Literatura Grega destaca o poema seguinte, unha aguda sátira ou iambo contra o carácter e comportamento feminino. O autor establece categorías de muller segundo o animal do que procede cada tipo e só unha é vista de xeito positivo. Le e saberás cal é o único tipo de muller aceptable para o poeta.  

YAMBO DE LAS MUJERES
(Semónides de Amorgos)

De modo diverso la divinidad hizo el talante de la mujer
desde un comienzo. A la una la sacó de la híspida cerda:
en su casa está todo mugriento por el fango,
en desorden y rodando por los suelos.
Y ella sin lavarse y con vestidos sucios,
revolcándose en estiércol se hincha de grasa.
A otra la hizo Dios de la perversa zorra,
una mujer que lo sabe todo. No se le escapa
inadvertido nada de lo malo ni de lo bueno.
De las mismas cosas muchas veces dice que una es mala,
y otras que es buena. Tiene un humor diverso en cada caso.
Otra, de la perra salió; gruñona e impulsiva,
que pretende oírlo todo, sabérselo todo,
y va por todas partes fisgando y vagando
y ladra de continuo, aun sin ver nadie.
No la puede contener su marido, por más que la amenace,
ni aunque, irritado, le parte los dientes a pedradas,
ni tampoco hablándole con ternura,
ni siquiera cuando está sentada con extraños;
sino que mantiene sin pausa su irrestañable ladrar.
A otra la moldearon los Olímpicos del barro,
y la dieron al hombre como algo tarado. Porque ni el mal
ni el bien conoce una mujer de esa clase.
De las labores sólo sabe una: comer.
Ni siquiera cuando Dios envía un mal invierno,
por más que tirite de frío, acerca su banqueta al fuego.
Otra vino del mar. Ésta presenta dos aspectos.
Un día ríe y está radiante de gozo.
Cualquiera de fuera que la ve en su hogar la elogia:
No hay otra mujer más agradable que ésta
ni más hermosa en toda la tierra.
Al otro día está insoportable y no deja que la vean
ni que se acerque nadie; sino que está enloquecida
e inabordable entonces, como una perra con cachorros.
Es áspera con todos y motivo de disgusto
resulta tanto a enemigos como a íntimos.
Como el mar que muchas veces sereno
y sin peligro se presenta, alegría grande a los marinos,
en época de verano, y muchas veces enloquece
revolviéndose en olas de sordo retumbar.
A éste es a lo que más se parece tal mujer
en su carácter: al mar que es de índole inestable.
Otra procede del asno apaleado y gris,
que a duras penas por la fuerza y tras los gritos
se resigna a todo y trabaja con esfuerzo
en lo que sea. Mientras tanto come en el establo
toda la noche y todo el día, y come ante el hogar.
Sin embargo, cuando se trata del acto sexual,
acepta sin más a cualquiera que venga.
Y otra es de la comadreja, un linaje triste y ruin.
Pues ésta no posee nada hermoso ni atractivo,
nada que cause placer o amor despierte.
Está que desvaría por la unión de Afrodita,
pero al hombre que la posee le da náuseas.
Con sus hurtos causa muchos daños a sus vecinos,
y a menudo devora ofrendas destinadas al culto.
A otra la engendró una yegua linda de larga melena.
Ésta evita los trabajos serviles y la fatiga,
y no quiere tocar el mortero ni el cedazo
levanta ni la basura saca fuera de su casa,
ni siquiera se sienta junto al hogar para evitar
el hollín. Por necesidad se busca un buen marido.
Cada día se lava la suciedad hasta dos veces,
e incluso tres, y se unta de perfumes.
Siempre lleva su cabello bien peinado,
y cardado y adornado con flores.
Un bello espectáculo es una mujer así
para los demás, para su marido una desgracia,
de los que regocijan su ánimo con tales seres.
Otra viene de la mona. Ésta es, sin duda,
la mayor calamidad que Zeus dio a los hombres.
Es feísima de cara. Semejante mujer va por el pueblo
como objeto de risa para toda la gente.
Corta de cuello, apenas puede moverlo,
va sin trasero, brazos y piernas secos como palos.
¡Infeliz, quienquiera que tal fealdad abrace!
Todos los trucos y las trampas sabe
como un mono y no le preocupa el ridículo.
No quiere hacer bien a ninguno, sino que lo que mira
y de lo que todo el día delibera es justo esto:
cómo causar a cualquiera el mayor mal posible.
A otra la sacaron de la abeja. ¡Afortunado quien la tiene!
Pues es la única a la que no alcanza el reproche,
y en sus manos florece y aumenta la hacienda.
Querida envejece junto a su amante esposo
y cría una familia hermosa y renombrada.
Y se hace muy ilustre entre todas las mujeres,
y en torno suyo se derrama una gracia divina.
Y no le gusta sentarse con otras mujeres
cuando se cuentan historias de amoríos.

Tales son las mejores y más prudentes
mujeres que Zeus a los hombres depara.
Y las demás, todas ellas existen por un truco
de Zeus, y así permanecen junto a los hombres.
Pues éste es el mayor mal que Zeus creó:
las mujeres. Incluso si parecen ser de algún provecho,
resultan, para el marido sobre todo, un daño.
Pues no pasa tranquilo nunca un día entero
todo aquel que con mujer convive,
y no va a rechazar rápidamente de su casa al hambre,
odioso compañero del hogar, dios de mal temple.
Cuando piensa un hombre gozar de mejor ánimo
en su hogar, por gracia de los dioses o fortuna humana,
encuentra ella un reproche y se arma para la batalla.
Pues donde hay mujer no puede recibirse con agrado
ni siquiera a un huésped que acude a la casa.
La que parece, en efecto, que es la más sensata,
Ésa resulta ser la que más ofende a su marido,
y mientras anda él de pasmarote, sus vecinos
se ríen a su costa, viendo cuánto se equivoca.

Cada uno hará elogios recordando a su propia
mujer, y censuras cuando evoque a la de otro.
¡Y no advertimos que es igual nuestro destino!
Porque éste es el mayor mal que Zeus creó,
y nos lo echó en torno como una argolla irrompible,
desde la época aquella en que Hades acogiera
a los que por causa de una mujer se hicieron guerra (1).

Trad. de C. García Gual

(1) Helena de Troia

segunda-feira, 7 de maio de 2012

Biblioteca grega básica: Dafnis e Cloe

Co título de Biblioteca grega básica, desde este blogue quero comentar e recomendar semanalmente algunhas lecturas de obras clásicas da Literatura grega, nun tempo en que a lista de lecturas obrigatorias anda un bocado dispersa e confundida. A ver se nos centramos e nos paramos no realmente importante.
En xeral recomendo edicións en castellano (en galego hai moi poucas, son caras e non sempre boas) da Biblioteca Básica Gredos (BBG), cuxos prezos van dos 12 aos 15 euros por libro. Estes títulos poden ser facilmente encontrados nunha biblioteca pública minimamemte dotada, mesmo noutras edicións. Aquí deixo a ligazón da BBG para que botedes un ollo aos títulos, se vos apetece:


O libro de hoxe é Dafnis e Cloe de Longo, unha novela do séc. II a.C. que narra o amor de dous pastores no medio dunha natureza idílica cunha dose xusta de erotismo.

domingo, 6 de maio de 2012

Vasos gregos no Museo Arqueolóxico Nacional

O Museo Arqueolóxico Nacional (MAN) de Madrid está en obras desde hai un tempo, no entanto é posíbel ver unha parte da colección titulada Tesouros do MAN. As vitrinas 7 e 8 (selecciona abaixo nos puntos amarelos) mostran cerámica grega clásica de moi boa calidade e de varios tipos: ánfora, cratera, lutróforo, hidria, lécito, etc. Na vitrina 8 hai tamén moedas. Se escolles unha das pezas ábrese unha ficha explicativa e podes agrandar a imaxe. Ao redor outras marabillas arqueolóxicas íberas e tartésicas.

sexta-feira, 4 de maio de 2012

Exipcios, gregos e romanos: os retratos de El Fayum

Retrato da momia dunha moza, séc. II, Louvre, París.
Na antiga provincia romana de Exipto, o distrito de El Fayum, zona agrícola riquísima pola canalización das augas do Nilo, habitada por exipcios, gregos e romanos, deu ao mundo un dos regalos arqueolóxicos máis sorprendentes: varios centos de retratos funerarios sobre táboa, técnica de pintura tipicamente grega. Non deixa indiferente ollar estes rostros de hai dous mil anos, que destacan pola xuventude, a beleza, as xoias e o atavío.

Os gregos descobren Iberia

Ampurias
A canle de youtube Cliphistoria é unha ferramenta utilísima para ilustrar moitos dos momentos da historia de España, e non só. En pouco minutos, pois son fragmentos de películas e documentarios, é máis fácil aprender Historia, ou, polo menos, ver os acontecimentos que nos contan os libros. Aquí deixo un exemplo da colonización fenicia e grega, tirado da serie de TVE Historia de España:

quinta-feira, 3 de maio de 2012

Calendario grego

τ δ πμπτ κα δεκτ τει, π Ξρυσδος ν ργει ττε πεντκοντα δυον δοντα τη ερωμνης κα Ανησου φρου ν Σπρτ κα Πυθοδρου τι δο μνας ρχοντος θηναοις (Tucídides II, 2)
cando facía corenta e oito anos que Críside era sacerdotisa en Argos, e Enesias era éforo en Esparta e a Pitodoro aínda lle quedaban dous meses de arcontado en Atenas...
Para indicar con precisión a data do comezo da Guerra do Peloponeso (431 a.C.), o historiador Tucídides utiliza os sistemas cronolóxicos das tres cidades máis importantes: Argos, Esparta e Atenas. Que nos indica este dato? Que cada polis seguía un sistema propio para datar os anos, baseado no nome dos maxistrados que detentaban o poder. No caso de Argos, era a sacerdotisa da deusa Hera, en Esparta e en Atenas, éforo e arconte epónimos (=que dan o nome ao ano), elixidos anualmente.
Existía porén a posibilidade de datar os anos tendo en conta os ciclos olímpicos de catro anos. O ano 776 a.C., ano da primeira Olimpiada, era considerado o ano 1 entre os gregos e os anos computábanse desde aí. Para convertir en anos da nosa era unha data en "olimpiadas" segue a fórmula: 

776 - (a x 4 + b)
 batalla de Salamina:1º ano da 75º olimpiada, polo tanto, 74 olimpiadas
 776 - (74 x 4 + 0) = 776 - 296 = 480 a.C.


a = número de olimpiadas.
b = anos pasados desde a última olimpiada

En Atenas, o ano constaba de doce meses lunares de 29 e 30 días alternativamente, o que daba un ano de 354 días. Para corrixiren a distancia de 11 días con respecto do ciclo solar intercalaban un mes cada dous anos. Isto fai absolutamente imposible establecer una correspondencia exacta entre o calendario ático e o noso. Conforme as estacións do ano, estes eran os meses, os seus nomes e a equivalencia aproximada cos nosos. A ano comezaba no equinoccio de outono (22/23 de setembro):
Meses de verán
κατομβαιν “das hecatombes” (xullo)
Μεταγειτνιών “das mudanzas” (agosto)
Βοηδρομιν “da carreira en axuda” (setembro)
Meses de outono
Πυανεψιν “do puré de legumes” (outubro)
Μαιμακτηριν “do mal tempo” (novembro)
Ποσειδεν “de Poseidón” (decembro)
Mes intercalar: Ποσειδεν Δετερος: de Poseidón 2º (decembro-xaneiro)
Meses de inverno
Γαμηλιν “das vodas” (xaneiro)
νθεστηριν “das flores” (febreiro)
λαφηβολιν “da caza de cervos” (marzo)
Meses de primavera
Μουνιχιν “(de Ártemis) de Muniquía” (abril)
Θαργηλιν “das festas Targuélias” (maio)
Σκιροφοριν “do porta-parasol” (xuño)
Os nomes son curiosísimos e fan referencia á natureza (Μαιμακτηριν, νθεστηριν) a festas relixiosas (κατομβαιν, Βοηδρομιν, Ποσειδεν, Μουνιχιν, Θαργηλιν, Σκιροφοριν)  a costumes (Μεταγειτνιών, Γαμηλιν, λαφηβολιν) e mesmo a alimentos típicos da época (Πυανεψιν).

Fenicios e gregos e historias de alfabetos


Inscrición de Dipilón (de dereita a esquerda)

O alfabeto fenicio foi introducido en Grecia no momento de maior relación entre fenicios e gregos, ou sexa, entre os séculos XII e IX a.C. Tratábase dun alfabeto consonántico e silabográfico: representaba só as consonantes o algunhas series de consonante e vogal: τ = τ, τα, τε, τι, το, faltaban as letras Ξ Φ Χ Ψ e existían o digamma (Ϝ) o qoppa (Ϙ).
Exemplo: A palabra μαθητής, se existise, co alfabeto fenicio escribiríase ΜΘΤΣ, que podía ser interpretado como μαθητής (N. sg.), μαθητάς (Ac. pl.) ou μαθητός “aquilo que pode aprenderse”, pois non se escribían as vogais. É o que acontece aínda hoxe con algúns tipos de escritura árabe.
Os gregos decatáronse logo de que este alfabeto causaría dificultades e adaptárono ás súas necesidades fonolóxicas: cada signo representaría un fonema vocálico ou consonántico. Así naceu o alfabeto grego, orixe do latino, do cirílico, do armenio, etc.
Os primeiros exemplos de escritura alfabética grega son o copo de Néstor (740-720 a.C.) e o enocoe ou xerra de viño de Dipilón (735-725 a.C.), coa seguinte inscrición: 

ΗΟΣΝΥΝΟΡΧΕΣΤΟΝΠΑΝΤΟΝΑΤΑΛΟΤΑΤΑΠΑΙΖΕΙΤΟΤΟΔΕΚΛΜΙΝ hος νῦν ὀρχεστôν πάντον ἀταλότατα παίζει, τô τόδε κλ[.]μιν[...]

Entre os bailarinos, para o que agora actúe con máis gracia, este é (o premio).

Enocoe de Dipilón, premio para un concurso de danza

quarta-feira, 2 de maio de 2012

(9) A matemática do grego

Nesta altura do curso penso que a maioría de vós xa sabe que o grego é unha lingua diferente das outras. A súa estrutura non é frecuente, as ideas colócanse por orde de importancia, extráense conclusións e causas das afirmacións enunciadas, e todo iso cun simple xogo de partículas ou conectores lóxicos: μέν ... δέ, οὖν, γάρ, e algún máis que irá aparecendo.
A "matemática" do grego tamén é visible no que agora vou explicar.

Estou seguro que xa sabedes o que significa o verbo λέγω e o substantivo ὁ λόγος, se vos fixades ben, as dúas palabras comparten raíz e só varía a vogal: λεγ-/λογ-. Estas alternancia vocálica ou apofonía, herdanza do indoeuropeo, permite ao grego crear vocablos case infinitamente. Hai varios tipos de alternancia e non todas as raíces admiten todas as posibilidades ou graos vocálicos (ε/ο/α/--). Vexamos exemplos:

βελ/βολ/βαλ/βλη lanzar
βέλος, βολή, ἔβαλον, βέβληκα
xavelina, disparo, eu lancei, eu teño lanzado

κλεπ/κλοπ/κλαπ roubar
κλέπτω, κλοπή, κλαπῆναι
eu roubo, o roubo, ser roubado

γεν/γον/γν nacer
γένεσις,γονεύς,γίγνομαι
nacemento, pai, eu nazo (chego a ser)

θανα/θαν/θν morrer
θάνατος, ἔθανον, θνητός
morte, eu morrín, mortal

φευγ/φυγ fuxir
φεύγω, φυγή
eu fuxo, fuxida

Este fenómeno fonético é moi frecuente no sistema verbal, pois simplemente variando a cantidade das vogais (longa/breve) cambiamos de singular a plural ou de indicativo a subxuntivo (cf. φησί/φασί).

Historia do Partenón


Dirixida polo cineasta Costa Gavras, a apaixonante historia dun edificio apaixonante e un melancólico poema de Lord Byron. E todo en 7 minutos: 

http://mural.uv.es/jotor/poesia/firstpaper (o poema)

(8) Participio de presente medio

Ademais do modo indicativo e imperativo e do infinitivo, xa estudados, os verbos teñen formas adxectivas ou participios. Acostuman usarse para modificar un substantivo:

ἡ Μυρρίνη ὁρᾷ τὸν ἄνδρα εἰς τὴν αὐλὴν εἰσερχόμενον.
Mirrine veo ao seu home entrando/que entra no patio.

Como é lóxico, o participio concerta no mesmo caso (acusativo), xénero (masculino) e número (singular) que a palabra á que modifica.

παύονται ἐργαζόμεναι.
Deixan de traballar.

Neste exemplo o participio completa o significado do verbo e concerta co suxeito implícito, un nominativo plural feminino: elas.

Os participio de presente medios fórmanse engadindo os sufixos -μενος, -μένη, -μενον e declínanse como καλός ή όν.

PRÁCTICA: Identifica e analiza o participio, mira con quen concerta. Traduce:

1. Οἱ δοῦλοι ἐργαζόμενοι ἐν τοῖς ἀγροῖς μάλα κάμνουσιν.
 2. Ὁ Φίλιππος βουλόμενος εἰσέρχεσθαι εἰς τὸ ἄστυ πείθει τὸν Δικαιόπολιν οὐ βουλόμενον.
3. Οἱ ἄνδρες ἐν τῇ ἀγορᾷ διαλεγόμενοι βλέπουσι πρὸς τὰς κόρας πορευομένας.
4. Ὁ Διόνυσος ἵλεώς ἐστι τοῖς τοὺς ἀγῶνας θεωμένοις.
(ἵλεως: favorable con + dat.)